PRZYPADEK   14 listopada 2023 r., godz. 20.00

Witek Długosz (B.Linda), student medycyny, zrządzeniem przypadku przeżywa trzy różne warianty swojego losu. Być może to nie przypadek, a spadek po zmarłym przy porodzie bracie bliźniaku albo symboliczna data i miejsce urodzin – 28 czerwca 1956 roku w Poznaniu – skazują go na silne oddziaływanie współczesnej historii. W zależności od tego, czy złapie uciekający pociąg na stacji Łódź Fabryczna, czy nie – los przekieruje go na inne tory: aktywności w partii lub działalności w opozycji. W pociągu Witek poznaje starego komunistę (T. Łomnicki), który mimo doświadczeń stalinizmu namawia go do wstąpienia do PZPR, a kierownictwo partii dostrzega w nim potencjał młodego działacza. Nie złapawszy pociągu, Witek wpada w ręce sokisty i dostaje karę – pracę społeczną, przy której poznaje młodych opozycjonistów. Przyłącza się do grupy „Latającego Uniwersytetu”, drukuje podziemną prasę, wspiera robotników. Może też w ogóle odmówić udziału w biegu historii – jako zdolny młody lekarz cieszy się zaufaniem dziekana i ma możliwość podjęcia pracy naukowej. Trzeci wariant – postawy neutralnej wobec biegu wydarzeń w Polsce u progu lat 80. okaże się niemożliwy do rozwinięcia.

Krzysztof Kieślowski, twórca filmu nie podkreślał podziałów politycznych w ówczesnej Polsce, ale dowodził, że przyzwoitość możliwa jest niezależnie od miejsca po stronie barykady. Krótki i tragiczny trzeci wariant – wycofania z zaangażowania i wewnętrznej emigracji w PRL –zgodnie z intencją twórcy, skazuje bohatera na porażkę, a nawet unicestwienie. Film zatrzymany przez cenzurę z trudem torował sobie drogę do publiczności.

GORĄCZKA   10 października 2023 r., godz. 20.00

Uznane za najbardziej dojrzałe dzieło Agnieszki Holland, będące adaptacją powieści Andrzeja Struga pt. „Dzieje jednego pocisku”, jest historią rewolucjonistów-aktywistów PPS, przygotowujących zamach na znienawidzonego generała-gubernatora. Film cechują wybitne kreacje aktorskie.

Chemik konstruuje bombę ze specjalnym zapalnikiem, zamówioną przez Organizację Bojową PPS. Bombę odbiera młoda dziewczyna, Kama. Chemik zostaje aresztowany. Bojówkarze odbijają Leona, transportowanego ulicami Warszawy. Leon znajduje schronienie u Kamy. Tam nawiązuje kontakty z Organizacją Bojową. Planują zamach na rosyjskiego generała-gubernatora, który ma wziąć udział w warszawskim kiermaszu dobroczynnym. Kama zgadza się wykonać zadanie, pomimo braku szansy na przeżycie. To ona ma rzucić bombę. W dniu kiermaszu spaceruje elegancko ubrana z bombą zapakowaną w pudło z kokardą. Towarzyszą jej Leon i Kamil. Generał nie zjawia się na kiermaszu. Z powodu niesamowicie silnego napięcia nerwowego i świadomości możliwej śmierci, Kama popada w obłęd. Trafia do szpitala psychiatrycznego. Bomba zostaje ukryta na wsi, u chłopa Kiełzy, sympatyka PPS. Nastroje rewolucyjne zaczynają słabnąć. Rosyjskie władze zaciskają pętlę terroru. Kamil, obwiniający Leona o doprowadzenie Kamy do szaleństwa, denuncjuje dawnego towarzysza. Kiełza przyjeżdża z bombą do Warszawy. Na ulicy przypadkowo natyka się na zakutego w kajdany Leona. Jest zdeterminowany, koniecznie chce wziąć udział w jakiejś akcji bojowej. W końcu staje się ofiarą prowokacji i trafia do aresztu. Nie chce wyjawić miejsca ukrycia bomby. Zostaje skazany na śmierć. Miejsce ukrycia bomby zdradza anarchiście Gryziakowi. Ten odnajduje bombę i zabija prowokatora, przez którego Kiełza trafił do aresztu. Gryziak próbuje zdetonować bombę w gmachu rosyjskiej ochrany. Niestety bomba nie wybucha. Żandarmi zabijają Gryziaka, saperzy detonują bombę nad Wisłą.

2D

ARIA DLA ATLETY   19 września 2023 r., godz. 18.00

Góralewicz (K. Majchrzak), młody chłopak z Galicji trafia do cyrku jako początkujący zapaśnik. Charyzmatyczny szef cyrku (W. Pszoniak) organizuje zastawy pod walki atletów. Tam Góralewicz poznaje przyszłych przyjaciół: Bolka (R.Wilhelmi), który zjada koty i Cyklopa (B. Bilewski), pół ślepego z wysiłku. Tam też doświadcza upokorzenia ze strony braci Abs. Od tej chwili będzie ich ścigał z zemsty po całej Europie. W wyniku porachunków między właścicielami cyrków przyjaciele muszą uciekać. Bolcio ginie w walce z bykiem, Cyklop umiera. W Charlottenburgu Góralewicz występuje w sali operowej obok słynnego tenora. Potem trafia do Casino de Paris, gdzie jego niegdyś pierwszy szef jest obecnie kelnerem. Zapaśnik żeni się z dekadentką, wytworną Cecylią (P. Raksa). Nie pali się już do walki, sam ulega dekadencji, ale staje naprzeciw jednego z braci Abs. Zdobywszy wszystko, nie czuje satysfakcji.

Spektakularny debiut Filipa Bajona zachwycał nieposkromioną wyobraźnią, plastycznością wizji i odmiennością od tego, co proponowało polskie kino w okresie moralnego niepokoju. Film przywoływał estetykę malarstwa i grafiki przełomu wieków, a awanturnicza historia z mnóstwem fascynujących bohaterów budziła skojarzenia z filmami Frederica Felliniego i Kena Russella.

Reżyser zdobył Nagrodę za debiut na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku, a Jerzy Zieliński Nagrodę za zdjęcia (1979). W Koszalinie film zdobył Nagrodę za film fabularny i Nagrodę Dziennikarzy. Krzysztof Majchrzaka uhonorowano Nagrodą im. Zbyszka Cybulskiego (1980). Na Międzynarodowym Festiwali Filmów Autorskich w San Remo reżyser otrzymał Nagrodę za debiut (1980).

BARWY OCHRONNE   30 sierpnia 2023 r., godz. 20.00

Jedno z czołowych dzieł „kina moralnego niepokoju” epoki gierkowskiej, wyróżniające się z pośród innych filmów tego nurtu, silnym nasyceniem cierpkiego, wręcz sarkastycznego humoru. Uniwersytecki ośrodek sportowy gdzieś w Polsce gości letni obóz akademickich językoznawców – studentów i kadrę naukową. W tych, tak pięknych okolicznościach przyrody, rozgrywa się pełna środowiskowych emocji walka o laur najlepszej prelekcji, spośród przygotowanych przez studentów. Docent Jakub Szelestowski powodowany zjadliwą ciekawością natury ludzkiej, toczy nieco mefistofeliczną, psychologiczno-intelektualną grę z młodym, wrażliwym lecz jeszcze nieco naiwnym adiunktem Jarosławem Kruszyńskim. Stawka, wbrew pozorom, jest dla docenta dość wysoka – jest nią nie, tyle chęć rewizji idealistycznego oglądu świata przed niedoświadczonego magistra, co potrzeba udowodnienia przez docenta samemu sobie, słuszności dokonanego kiedyś wyboru własnej postawy życiowej. Wyboru, który jakby chciał w to wierzyć docent, podyktowany był racjonalnością, a nie cynizmem. Wydarzenia, które na spokojnym obozie naukowym, przybiorą nieoczekiwanie burzliwy, a nawet pół kryminalny charakter, przeniosą ten smaczny, lecz z początku czysto teoretyczny dyskurs dwóch protagonistów, na boleśnie realną płaszczyznę.

Różnobarwna galeria brawurowo zagranych przez aktorów postaci, błyskotliwe dialogi, dowcip i spójność narracji czynią ten klasyczny dla współczesnego odbiorcy film, obrazem dającym bardzo wiele satysfakcji w odbiorze. Kreacja Zbigniewa Zapasiewicza jako docenta Szelestowskiego, przeszła do annałów polskiego kina.

Józef (Jan Nowicki) odwiedza sanatorium doktora Gotarda (Gustaw Holoubek), w którym leczył się jego zmarły ojciec. W tym niezwykłym miejscu przenosi się w przeszłość, którą bezskutecznie próbuje przywrócić w realnym życiu. W surrealistycznej rzeczywistości jego ojciec żyje, a on ponownie jest małym chłopcem. Widzi żydowskie miasteczko, swój rodzinny dom, księżniczkę Biankę (Bożena Adamek), która odrzuciła jego miłość, odchodząc z przyjacielem Rudolfem. Film oparty na prozie Brunona Schulza, jest poetycką refleksją dotyczącą przemijania i sensu życia.

Z końcem wojny na Ziemie Zachodnie zmierzają pociągi pełne ludzi myślących o rozpoczęciu życia od nowa. Transport przesiedleńców, wśród których znajduje się Bożek, przybywa do Zielna. Podróż Bożka wyniknęła z chęci zerwania z podziemiem i ucieczki przed karą za niewykonanie rozkazu. „Nie zabiłem czerwonego” – mówi sam do siebie. Bożek urządza sobie pokój i podejmuje pracę w wytwórni win.

Z poznaną tu Lucyną zaczyna go łączyć uczucie, ale strach przed wyrokiem wyklucza jakąkolwiek szczerość. Chłopak szamocze się z samym sobą, próbuje ostudzić miłość do Lucyny przelotnymi związkami z Niurą i Olgą. Pewnego dnia w miasteczku dostrzega Zygmunta – kolegę z organizacji, co prowokuje ucieczkę Bożyka na wieś. Ale po przemyśleniu własnej sytuacji podejmuje ryzyko powrotu do Lucyny. Jeden z najpiękniejszych plastycznie polskich filmów. Wystylizowane czarno-białe zdjęcia oddają stan duszy pary młodych ludzi zupełnie zagubionych w nowej rzeczywistości i księżycowym pejzażu miasteczka zaludnionego przez przypadkowych mieszkańców.

Kiedy gramy

Ona, Francuzka, córka dyplomaty, od niedawna pełnoletnia. On, Polak, artysta teatralny, jeszcze do niedawna student. Spotykają się przypadkiem latem w Gdańsku, gdzie on opiekuje się teatrzykiem studenckim Tik-Tak. Marguerite (T.Tuszyńska) to nowoczesna, praktyczna dziewczyna, która podróżuje ze swoim ojcem i jak się wydaje, nie cierpi z powodu częstej zmiany miejsc i kręgu znajomych. W Gdańsku cieszy się zresztą wielkim powodzeniem. Jacek (Z.Cybulski) to romantyczny, młody mężczyzna, który marzy o idealnej miłości, odpornej na przyziemne realia. Zbliżą się do siebie na chwilę, mimo bariery językowej i rozbieżnych planów.

Filmowy teatrzyk Tik-Tak to w istocie legendarny gdański studencki teatrzyk Bim-Bom (1954-60), którego opiekunem artystycznym był właśnie Zbigniew Cybulski, wówczas aktor Teatru Wybrzeże. Do studentek i studentów Politechniki Gdańskiej dołączyli Bogumił Kobiela (współautor scenariusza razem z Cybulskim i Wilhelmem Machem) oraz studenci Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych: Jacek Fedorowicz i Wowo Bielicki. W filmie w epizodach zagrał również Roman Polański, a muzykę skomponował Krzysztof Komeda. W roli Marguerite – słynna „Tetetka”, czyli Teresa Tuszyńska, aktorka niezawodowa, laureatka konkursu „Przekroju” dla amatorek, popularna modelka „Mody Polskiej”. Debiut reżyserski Janusza Morgensterna zdobył nagrody na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Standfordzie (1961) – za reżyserię oraz w Melbourne (1961) – za zdjęcia Jana Laskowskiego.

Kiedy gramy

Kameralne studium psychologiczne, poetycka opowieść o samotności, a jednocześnie zbiorowy portret Polaków końca lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Dwoje przypadkowych podróżnych spotyka się w przedziale sypialnym. Subtelna gra ich emocji – od wzajemnej niechęci do pozbawionej perspektyw bliskości – rozgrywa się na tle stłoczonego w pociągu ludzkiego mikrokosmosu.

Pomysł na film podsunęło życie: Jerzy Kawalerowicz jechał kiedyś nad morze w damskim przedziale sypialnym z przeżywającą kryzys kobietą, która przez noc opowiedziała mu historię swojego życia. Reżyser, szukając najlepszego sposobu na filmową wersję tej opowieści, postanowił umieścić niemal całą akcję w pociągu. Trwa ona tyle, ile kurs nocnego ekspresu na Hel, a bohaterami są stłoczeni w jego ciasnych wnętrzach pasażerowie. Widz wie o nich tylko tyle, ile dowiedzieć się można o przypadkowych towarzyszach podróży – znudzona małżonkiem kokietka uwodzi kogo może, były więzień obozu koncentracyjnego walczy z bezsennością, stare kobiety jadą na pielgrzymkę, wakacyjny podrywacz poluje na zdobycz. Punktem zwrotnym wydaje się moment pojawienia się milicji i informacja, że w pociągu znajduje się morderca…

Film z jednej strony jest grą konwencjami thrillera i melodramatu, z drugiej – rodzajem pełnego niedopowiedzeń, poetyckiego szkicu. Melancholijny nastrój współtworzy muzyka, zwłaszcza balladowa wokaliza Wandy Warskiej stanowiąca motyw przewodni filmu. Ze współczesnej perspektywy nocna podróż to metafora życia, a cały Pociąg to nostalgiczny powrót do najlepszego okresu w historii polskiego kina.

Kiedy gramy